Jaki byłby najtańszy, najszybszy i bardzo skuteczny sposób na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych (GHG) przez energochłonne gałęzie przemysłu (huty stali, zakłady produkujące tworzywa sztuczne, cementownie i huty aluminium), które są znane z tego, że „trudno je ograniczyć”? Jest to ważne pytanie przed konferencją ONZ w sprawie zmian klimatu COP30 w Belém (Brazylia), podczas której wszystkie kraje będą debatować nad swoimi ścieżkami prowadzącymi do osiągnięcia zerowej emisji netto (a przynajmniej powinny to zrobić, zgodnie z porozumieniem paryskim). Odpowiedzią może być gospodarka o obiegu zamkniętym, co przekonująco wykazuje ten wiarygodny dokument, który Spółdzielnia KosmoPolityczna przetłumaczyło i udostępnia w 7 językach: Material Economics (2018) Gospodarka Obrotowa. Mocna siła w walce ze zmianami klimatycznymi (język oryginalny: angielski).
W niniejszym raporcie zbadano, w jaki sposób bardziej gospodarka o obiegu zamkniętym może przyczynić się do ograniczenia emisji CO2. Analizuje szeroki zakres możliwości w odniesieniu do czterech materiałów generujących największą emisję, a mianowicie stali, tworzyw sztucznych, aluminium i cementu, oraz dwóch dużych segmentów wykorzystania tych materiałów, tj. samochodów osobowych i budynków.
Gospodarka o obiegu zamkniętym zmniejsza zużycie surowców pierwotnych poprzez:
- ograniczenie przepływu materiałów: dzielenie się produktami, zmniejszenie rozmiarów produktów;
- spowolnienie przepływu materiałów w gospodarce: wytwarzanie produktów, które są trwalsze, konserwowane, naprawiane, ponownie wykorzystywane i ponownie produkowane;
- zamknięcie przepływów materiałów: zapewnienie, aby materiały zawarte w odpadach były poddawane recyklingowi i ponownie wykorzystywane z minimalną utratą wydajności i właściwości technicznych w nowych produktach.
Najważniejszym wnioskiem jest to, że gospodarka o bardziej zamkniętym obiegu może przyczynić się do znacznego ograniczenia emisji z przemysłu ciężkiego: w ambitnym scenariuszu nawet o 296 mln ton CO2 rocznie w UE do 2050 r., z łącznej ilości 530 mln ton – i około 3,6 mld ton rocznie na całym świecie. Lepsze wykorzystanie materiałów, które już istnieją w gospodarce, może zatem doprowadzić przemysł UE do połowy drogi do osiągnięcia zerowej emisji netto. Co więcej, takie działanie jest często atrakcyjne ekonomicznie. Inicjatywy na rzecz gospodarki o bardziej zamkniętym obiegu zasługują zatem na centralne miejsce w polityce klimatycznej i przemysłowej UE.
Co nas zainteresowało w tym dokumencie?
Raport ten stanowił kamień milowy w polityce klimatycznej Unii Europejskiej i pozostaje w pełni aktualny siedem lat po jego opublikowaniu. W bardzo jasny sposób pokazuje i wyjaśnia, dlaczego gospodarka o obiegu zamkniętym, a mianowicie wszystkie środki mające na celu ograniczenie zużycia surowców pierwotnych w gospodarce, może przyczynić się do zmniejszenia emisji CO2 z czterech dużych gałęzi przemysłu, które są energochłonne i emitują duże ilości CO2, a które zajmują się produkcją tych surowców.
Ponadto w raporcie określono ilościowo redukcję emisji CO2, jaką można osiągnąć dzięki ograniczeniu wykorzystania surowców pierwotnych. Redukcja ta jest znaczna, ponieważ produkcja pierwotnych metali podstawowych (stal, aluminium), materiałów (cement) lub chemikaliów (monomery będące prekursorami tworzyw sztucznych) jest procesem, który z natury rzeczy zużywa energię i/lub generuje dwutlenek węgla (ze względu na właściwości fizyczne zachodzącej reakcji chemicznej). Unikanie stosowania podstawowych metali, materiałów lub chemikaliów lub zastępowanie materiałów pierwotnych materiałami pochodzącymi z recyklingu pozwala zatem na znaczne ograniczenie emisji CO2. Niniejszy dokument był pierwszym, w którym podjęto takie działania i skonsolidowano wyniki w skali Unii Europejskiej.
Raport w pełni uzasadnia ambitną politykę gospodarki o obiegu zamkniętym: korzyści nie polegają wyłącznie na oszczędności surowców (z których niektóre, jak ruda żelaza, są nadal dość obfite), ale także na łagodzeniu zmian klimatycznych, a są one znaczne. Po opublikowaniu tego raportu gospodarka o obiegu zamkniętym przestała być polityką „miłą do posiadania”. Stała się polityką „niezbędną”, absolutnie konieczną do osiągnięcia celu zerowej emisji netto. Jest to zatem ważna polityka, której należy bronić podczas konferencji ONZ w sprawie zmian klimatu COP30 w Belém (Brazylia) w listopadzie 2025 r. – i później.
Z czym w tym dokumencie się nie zgadzamy lub co nas rozczarowuje?
Jednym z ważnych aspektów gospodarki o obiegu zamkniętym, którego nie poruszono w sprawozdaniu, są oszczędności ekonomiczne, jakie taka polityka przynosi w zakresie inwestycji niezbędnych do dekarbonizacji poszczególnych sektorów. Jeśli zmniejszy się przepływ nowych metali podstawowych, materiałów i chemikaliów, można zmniejszyć rozmiar zakładów, które je produkują, a także koszty ich dekarbonizacji. Daje to pole do dalszych prac, które pozwoliłyby oszacować te oszczędności. Co zaskakujące, według naszej wiedzy takie oszacowanie nie zostało jeszcze przeprowadzone.
